نگاهی به آموزش ابتدایی در کشور سوئد- گفت و گوی تارنمای کانون صنفی معلمان ایران با مارشی
نخست تشکر می کنیم از وقتی که به سایت کانون صنفی معلمان ایران دادید. امیدواریم بتوانیم در این فرصت ،بیشترین بهره را از تجربه های ارزشمند شما ببریم. ما با هدف آشنایی با آموزش و پرورش سوئد و در راستای گسترش دانش در آموزش و پرورش تطبیقی این گفت و گو را ترتیب داده ایم. در ابتدا ممنون می شویم اگر خود را برای خوانندگان ما معرفی نمایید.
من مارشی هستم، یعنی در واقع این نامی است که دانش آموزانم در سوئد مرا به آن صدا می زنند. . با اینکه اطلاعات چندانی از سیستم آموزشی فعلی ایران ندارم و از فعالتهای کانون صنفی معلمان ایران هم تقریبا بی اطلاعم امیدوارم بتوانم اطلاعات مفیدی به شما بدهم. از آنجایی که من در سوئد معلم هستم و در بخش اداری آموزش و پرورش نیستم. بنابراین فقط در حیطه کاری خودم و کار معلمی ام می توانم صحبت کنم. از طرف دیگر آموزش و پرورش سوئد و آنچه که در آن می گذرد آنقدر وسیع است که نمی توان در یک جلسه به همه ی زاویه های آن پرداخت. و بیان آن از عهده یک نفر هم خارج است. 27 سال است که در سوئد در مقطع دبستان درس می دهم. در ایران هم چند سال مدرس و مربی دانشگاه بودم. در سه رشته درسی آموزش می دهم، ورزش و تندرستی و صنایع دستی. هم مدرک های دانشگاهی این رشته ها را و هم مجوز کار در مدرسه ها در 3 رشته را دارم. مجوزی که آموزش و پرورش سوئد بر اساس کسب و یا تکمیل مدارک تحصیلی در رشته های مربوطه صادر می کند آموزش و پرورش سوئد بر اساس یک سیستم قدیمی که از گذشته داشته بنا شده اما مرتب و هر چند سال یک بار تغییر می کند. در طول این 28 سالی که من در سوئد هستم سیستم آموزشی چند بار تغییر کرده است. کارشناسان به طور پیوسته روی آن کار می کنند ودر حال تغییر و توسعه آن هستند.. جدید ترین تغییرات به سال 2012 برمی گردد.یکی از همین تغییرات در خصوص سیستم ارزشیابی دانش آموزان است. در سوئد سال هاست که به دانش آموزان نمره نمی دهند مثلا از یک تا بیست. اما در سال های گذشته از چهار ملاک کیفی قبولی خیلی خوب، قبولی خوب قبولی و غیر قابل قبول استفاده می شد که در واقع مردودی تا پیش ازکلاس نهم، عملا وجود نداشته و ندارد.اما در سیستم جدید این چهار سطح به شش سطح از A تا F تبدیل شده است بدین وسیله امکان ارزشیابی دقیق تر فراهم شده واین ارزشیابی طبق ضوابط تعیین شده در جدولی که دانش آموز از آن مطلع است انجام میشود و از کلاس ششم نمره می گیرند.
مدرسه موظف است تا با برنامه های جبرانی و اقدامات لازم دانش آموزان ضعیف را به سطح قابل قبولی برساند. این اقدامات با مشارکت و توافق مستقیم دانش آموز، سرپرست او و معلم مربوطه برنامه ریزی میشود
- اگر درباره ی مقطع های آموزشی هم توضیح دهید ممنون می شویم.
مقاطع آموزشی در سوئد شامل دوره ابتدایی، دبیرستان ، مدارس بزرگسالان و تدریس زبان سوئدی برای تازه واردین بزرگسال غیر سوئدی است.
دوره پیش دبستانی یک سال و اختیاری است و مانند دوره ابتدایی دارای اهداف تعیین شده از وزارت آموزش و پرورش است. اما دبستان 9 سال و اجباری است و از 7 سالگی شروع می شود. سرپرست بچه موظف است کودک خود را به دبستان بفرستد و دولت هم موظف است که همه ی هزینه تحصیل بچه را بپردازد. یعنی در واقع،همه ی مدرسه های سوئد از دبستان تا دبیرستان، رایگان هستند اما در 9 سال اول تمامی هزینه های کتاب، دفتر، نوشت افزار و. . . از طرف دولت (کمون) پرداخت می شود. دولت موظف است صرف نظر از اختلاف های نژادی،فرهنگی،دینی، و... همه ی هزینه های بچه ها را بپردازد. دانش آموزان ناهار را نیز به صورت رایگان در مدرسه صرف می کنند و برای دانش آموزانی که بعد از تمام شدن ساعات درسی در بخش وقت آزاد می مانند میان وعده هم سرو میشود. دانش آموزان تمامی تکلیف های درسی خود را در مدرسه انجام می دهند و اجباری به انجام تکالیف درسی در منزل ندارند.
دوره ی دبیرستان هم 3 سال و اختیاری است. هدف از تدریس زبان سوئدی برای تازه واردین بزرگسال ورود هر چه سریعتر به جامعه سوئد و بازار کار و استقلال مالی است.
پس از روی کارآمدن دولت ائتلافی در دو دوره اخیر، به مدرسه هایی به نام مدرسه های آزاد هم اجازه راه اندازی داده شده است. البته شهریه های آنها نیز همانند مدرسه های دولتی از طرف دولت ( و در واقع شهرداری ها) پرداخت می شود اما در برنامه ریزی سازمانی شان کمی دست شان باز تر است . مثلا برخی از آنها این گونه تبلیغ می کنند که هدف شان کار بیشتر روی درس ریاضی است. یا تدریس شان به زبان انگلیسی است . برخی از نیروهایی هم که استخدام کرده اند در واقع معلم رسمی نبوده اند. شمار این مدرسه ها رو به فزونی است و به نظر می رسد که بیشتر هدف شان سودبری است. اخیرا کار این مدرسه ها بیشتر و بیشتر مورد ارزیابی قرار می گیرد و خبرهای متفاوتی از آنها شنیده می شود. حتی بعضی از آنها اعلام ورشکستگی کرده اند. هم اکنون چند وقتی است که رسانه ها خبرهایی از سودهای هنگفت این مدرسه ها منتشر می کنند و دولت هم نظارت اش را زیادتر و شدیدتر کرده است. بودجه ی این مدارس که از کمون دریافت می شود وارد فعالیتهای اقتصادی و سوددهی می شود که مورد انتقاد و اعتراض افراد بسیاری است . البته برخی آزادی ها را هم به دانش آموزان می دهند که برای دانش آموزان گیرایی دارد. مثلا در برخی از مدرسه های آزاد این که دانش آموزان با خود تلفن همراه به کلاس درس بیاورند مشکلی ندارد. البته در خود مدرسه های معمولی هم این ،مسأله تا اندازه ای سلیقه ای است. در خود مدرسه و کلاس من، ما جعبه ای داریم که هر روز پیش از شروع کلاس دانش آموزان موبایل های خود را در آن می گذارند. البته اعتراض ها به مدرسه های آزاد هم جنبه های مالی دارد و هم جنبه های آموزشی. پس از گذشت چند سال از راه اندازی این مدرسه ها،به جز شمار کمی از آنها، بقیه نتیجه آموزشی چندان خوبی هم نداشتند.
- آموزش و پرورش در سوئد تا چه اندازه متمرکز است؟
در سوئد،یک سری اهداف کلی آموزش و پرورش و رئوس مطالبی که دانش آموزان باید در هر درس و پایه ای بخوانند و یادبگیرند از طرف وزارت آموزش و پرورش ابلاغ می شود اما معلمان اختیار انتخاب کتاب درسی و روش تدریس را دارند. در واقع در هر درس چندین جور کتاب درسی هست که می توان از بین آن ها یکی را انتخاب کرد ویا از هرکدام یک بخش را برای آموزش برگزید و از فیلم و وسایل ارتباط جمعی هم استفاده می شود. زبان رسمی آموزش کشور، زبان سوئدی است. آموزش هم به زبان سوئدی است بجز در مناطق شمالی که سامی ها هستند و آموزش در مدرسه به زبان سامی صورت می گیرد. آنها هم البته برای ارتباطات خود با دیگر نقاط کشور باید زبان سوئدی را یاد بگیرند و در واقع آنها هم در مدرسه هایشان زبان سوئدی را می خوانند اما زبان آموزش شان سامی است.(نا گفته نماند یکی از دلایل آموزش به زبان سامی در این مناطق این است که گویا آنها ساکنان قدیمی سوئد به شمار می آیند.) کلا به لحاظ حق انتخاب و احترام به عقاید فردی و فرهنگی اجازه تاسیس مدارس مختلف داده می شود بطور مثال مدارس فنلاندی هم وجود دارد و یکی از مدارس آزاد هم الزهرا نام دارد.
سه درس مهم(اصلی) در دوره ی ابتدایی، زبان سوئدی، زبان انگلیسی و ریاضی است. این سه درس دارای اهمیت زیادی هستند به طوری که در سال نهم برای انتخاب رشته دبیرستانی علاوه بر درس های تخصصی رشته ی مورد نظرِ خود، باید در این سه درس نیز وضعیت قابل قبولی داشته باشند.
در سوئد مسئولان مدرسه اختیارات زیادی دارند. مثلا قراردادهای مالی معلمان در موقع استخدام با مدیر مدرسه و با حضور یک نماینده از سندیکا و با توافق معلم نوشته می شود. قراردادها یکسان هم نیستند و از یک مدرسه به مدرسه و از یک معلم به معلم دیگر فرق می کند.
هر معلم باید 35 ساعت در مدرسه باشد. اما این که چند ساعت تدریس می کند به درس و مدرسه مربوط است. 10 ساعت هم به صورت اعتمادی کار می کند. به این معنا که می تواند به دلخواه خود هر کجا بخواهد کار کند بدون اینکه نیازی به گزارش کار داشته باشد. البته یک معلم عملا بیشتر از ساعات موظف کار می کند. در هر هفته معلمان سه جلسه با یکدیگر و با مدیر مدرسه برگزار می کنند . برخی از این جلسه ها با همکاران یک درس تشکیل می شود و درباره ی بچه ها و آموزش صحبت می شود. شمار دانش آموزان کلاس ها هم فرق می کند. مثلا در درس من که صنایع دستی است ظرفیت اتاق 16 نفر است. اگر تعداد دانش آموزان به حد 25 به بالا برسد و نتوانند دو کلاس تشکیل دهند اغلب تعداد معلمان کلاس را به دو یا سه نفر افزایش می دهند. در هر صورت مدرسه با توجه به شرایط خودش،تصمیم های زیادی می تواند بگیرد.
- اهداف آموزش و پرورش سوئد چیست؟
اصل بنیادی در آموزش و پرورش سوئد،آموزش دموکراسی و تقویت آن است. در بیشتر مدارس سوئد دانش آموزان در همان روزهای آغاز هر سال تحصیلی در گروه های چند نفره در فعالیتهای غیر درسی جالب و با محتوی آموزش دموکراسی شرکت کرده و با هم همکاری می کنند.
در امور مختلف مربوط به آموزش و مدرسه حتی در ارزشیابی نظر دانش آموز خواسته می شود. از او می خواهند که خودش برای عملکرد خود در آن درس یا فعالیت نمره ای را در نظر بگیرد. چنان چه نظر او با نظر معلم یکسان یا نزدیک به هم نبود هریک باید دیگری را قانع کند که چرا چنین امتیازی را کم یا زیاد در نظر گرفته اند. در پایان نیز نمره به شکل توافقی میان دانش آموز و معلم در نظر گرفته می شود.
نکته ی دیگر این که در مدرسه های سوئد هیچ گونه لباس فرمی برای دانش آموز در نظر گرفته نمی شود زیرا این کار را با جو دموکراتیک مورد نظر در این کشور همخوان نمی دانند. در بیشتر مدرسه های سوئد بچه های اول تا نهم در یک فضای کلی هستند، گرچه دیواری میانشان نیست به نوعی این فضا تقسیم بندی و برنامه ریزی می شود که تنشی میان دانش آموزان بزرگ تر و کوچک تر ایجاد نشود. البته با حضور معلمین.
در هر مدرسه فضاهای گوناگونی وجود دارد. حتماً دارای کتابخانه ای با کتاب های متنوع بوده و هر مدرسه کتابدار خود را دارد. زمین ورزش مخصوص به خود را هم دارند. همه روزه یک پرستار در مدرسه حاضر است که مراقبت از بهداشت و سلامتی دانش آموزان را برعهده دارد. بعضی روزها نیز یک پزشک در مدرسه حاضر می شود تا کودکانی که نیاز به کارهای درمانی دارند را مورد معاینه و درمان قرار دهد. همچنین متخصصین دیگر نظیر گفتار درمان و روانشناس نیز روزهایی از هفته را در مدرسه حاضر می شوند.
یک روز بنام روز پاکیزگی را در مدرسه به پاکیزه کردن مدرسه و کلاس اختصاص می دهند و همگی دانش آموزان به تمیز کردن محیط آموزشی می پردازند.
یک روز بعد از ظهر در یک نیم سال هم به تعمیرات جزئی مدرسه اختصاص داده می شود. در این روز اکثر دانش آموزان با همراهی و همکاری پدر و مادرهایشان و گاهی معلمان به رفع اشکالات احتمالی موجود در مدرسه می پردازند. معلمی هم که در گردهمایی حاضر شود در ازای آن می تواند یک روز به مرخصی برود.
در سوئد به محیط زیست هم بسیار بسیار اهمیت می دهند و آموزش حفظ محیط زیست بسیار مهم است. با توجه به تنوع گیاهی- جانوری بچه ها در آنجا با انواع و اقسام گل و گیاه و درخت محیط زندگی خود و برخی ویژگی های زیستی آنها آشنا می شوند.
- جایگاه آموزش دین در مدرسه های سوئد چگونه است؟
علوم اجتماعی شامل جامعه شناسی، تاریخ، جغرافیا و دینی است.محتوای درس دینی بیشتر معرفی دین های گوناگون است نه آموزش یک دین خاص و طرفداری از آن. در آنجا به بچه ها می گویند که هر دین چه می گوید و پیام اش چیست. در گذشته به هنگام فارغ التحصیلی بچه ها آنها را به کلیسا می بردند و در آنجا تشریفاتی را انجام می دادند اما هم اکنون بیشتر مدرسه ها دیگر این کار را انجام نمی دهند. احترام به پیروان دین های مختلف حتی در تهیه ی غذا برای ناهار نیز در نظر گرفته می شود. مثلاً در انتخاب غذای حلال برای دانش آموزان مسلمان.
- آموزش های جنسی در سوئد چگونه است و در چه سن یا مقطعی به آن می پردازند؟
این گونه آموزش ها در آنجا بسته به سن و سال و نوع و زمان پرسش های دانش آموزان متفاوت است. مثلا اگر کودکان در سن پایین در چگونگی بچه دار شدن پدر و مادرها و یا تولد خود کنجکاوی کنند، با اشاره به تصاویر کارتونی که لک لکی در حال پرواز کیسه حاوی کودکی را به منقار گرفته ،نوزادان را هدیه ی این پرندگان به خانواده ها می خوانند ولی درسنین بالاتر پاسخهایی متناسب با درک کودکان به آنها میدهند. اما آموزش های جنسی به طور رسمی به گمانم از سال های چهارم یا پنجم آغاز می شود و همواره پرستار مدرسه برای پاسخگویی به پرسش های دانش آموزان در این باره آماده است و در این رابطه هیچ گونه تابوی سفت و سختی وجود ندارد.
- تربیت و استخدام معلم در سوئد به چه شکل انجام می شود؟
اولاً بگویم که معلمی در سوئد شغل بسیار دشوار و پر زحمتی است. یک معلم در تمام ساعات روز مشغول فعالیت می باشد.
بطور طبیعی برای هر دانش آموز در هر ترم حد اقل یک جلسه گفتگوی پیشرفت تحصیلی با حضور والدینش باید انجام شود و نتیجه آن برای پیگیری به ثبت برسد. بعلاوه در صورت لزوم معلم وضعیت اضطراری دانش آموز را بررسی نموده با خانواده ی او بوسیله جلسات گفتگوی حضوری، تلفنی و یا از طریق ایمیل ارتباط برقرار می نماید.
معلم بطور معمول در 2 تا 3 جلسه هفتگی با همکاران و مدیر که قبلاً نیز به آن اشاره شد، شرکت می کند. شرکت دردهها فعالیت بروکراتیو دیگر که اخیرا مسولین سعی بر کم کردن آن دارند نیز از وظایف اوست. همین دشواری ها موجب شده تا نسل جدید جوانان سوئدی تمایل زیادی برای ورود به شغل معلمی نداشته باشند. به رغم اینکه درآمد آن نسبتاً بد نیست و در طول سال از تعطیلات خوبی برخوردارند. اما در مورد نحوه ی ورود به این شغل باید بگویم معلمی شغلی کاملاً تخصصی محسوب می شود. به همین دلیل برای ورود به این کار باید حد اقل تحصیلات دانشگاهی در حد لیسانس داشت. از سال 2012 نیز مقرر شده افزون بر تحصیلات تخصصی برای معلمان پروانه ی تدریس صادر شود. و نیز بنا بر این شده که تا سال 2015 تمامی معلمان باید دارای تحصیلات تخصصی باشند. تربیت معلم به صورت ویژه برای مقطع های مختلف صورت می گیرد. مثلاً برای پیش دبستان، معلم اول تا سوم، چهارم تا ششم و یا چهارم تا نهم. چون در سوئد مدرسه زیر نظر کمونها( شهرداریها ) بوده و بودجه ی خود را از آنها دریافت می کند، معلم برای مدرسه تقاضای کار می فرستد. در صورت دارا بودن شرایط اولیه در مصاحبه ی حضوری با مدیر مدرسه و در حضور نماینده ی سندیکای معلمان شرکت می کند. چنانچه در همه ی موارد از جمله حقوق ماهانه به توافق برسند می تواند در همان مدرسه مشغول به کار شود.
- تشکل های صنفی چه جایگاهی در آموزش و پرورش و در میان معلمان دارند؟
دو تشکل معلمی در سوئد وجود دارد که پیش تر یکی از آنها به امور معلمان مدرسه و دیگری به کارهای معلمان دانشگاه می پرداخت. اما اکنون هر دو در یک راستا حرکت می کنند و درتلاشند تا از حقوق مادی و معنوی معلمان در مقابل کارفرمایان دفاع کنند. تقریباً تمام معلمان هم تحت پوشش آنها قرار دارند. این تشکل ها توسط دولت به رسمیت شناخته شده و قسمتی از بودجه ی آن ها از طریق دریافت حق عضویت تأمین می شود. حق عضویت به صورت ماهانه از حقوق معلمان کسر می گردد که مبلغ نسبتاً قابل ملاحظه ای هم هست. نمایندگان سندیکای معلمان در تمامی مدرسه های سراسر کشور حضور دارند. در واقع در هر مدرسه یک معلم نماینده ی سندیکاست که ساعات درسی کمتری می گیردولی در عوض به کارهای مربوط به سندیکا می پردازد و جلسات مرتبی با اعضای خود دارند که جزء ساعت کار معلم به حساب می آید . به طور کلی کار سندیکا ها چانه زنی در مورد حقوق مادی و معنوی معلمان است. مثلاً هنگامی که معلمی برای مصاحبه با مدیر برای کار در مدرسه می آید نماینده ی سندیکا حتماً حضور دارد و معلم را با حقوق خود آشنا می نماید در ضمن او را به نکاتی که بتواند با استفاده از آن ها دستمزد بیشتری را تقاضا کند، آگاه می نماید. نکته ی دیگر این که سندیکا ها با اداره ی بیکاری مرتبط بوده و در صورت بیکار شدن یک معلم برای دریافت حقوق بیکاری او اقدام می نمایند.
این نکته را نیز اضافه کنم که افزایش حقوق معلمان در سوئد برمبنای تورم سالانه می باشد که البته میزان این تورم درسال بسیار ناچیز است. یک معلم تمام وقت نه نیاز به کار کمکی برای امرار معاش دارد و نه انرژی و وقت اضافی برای آن دارد
همه دانش آموزان هم از دوره ابتدایی یک زنگ درسی را به نام شورای کلاسی دارند. دراین جلسات دانش آموزان نظرات، پیشنهادها و انتقادات خود را مطرح می نمایند. سپس نمایندگان آنها مطالب مطرح شده توسط دانش آموزان را در جلسه شورای دانش آموزی هفتگی که با شرکت مدیر و مسولان برگزار می شود با آن ها در میان می گذارند و پاسخ آن ها را در جلسه بعدی شورای کلاسی به دانش آموزان اعلام می کنند.
در پایان از طرف کانون صنفی معلمان ایران مجدداً از شما به دلیل حضور در این گفت و گو تشکر می نماییم.
http://moaleman.org/reports-interviews/item/293-gofego-marshi.html
