چرا آموزش زبان مادری؟
علی اکبری پروشی
هاید گر: زبان خانه بودن است و همه چیزدر آن هستی ومعنا پیدا می کند.
عقل وزبان ملازم یکدیگرند ،زبان نه صرفاً وسیله ای برای بیان تفکر، بلکه بخشی از ذات خود تفکر است و معتقد است که زبان نارسا و ناپخته حکایت از تفکر و اندیشه پریشان دارد.(عباس میلانی در تذکرة الاولیا)
زبان کشفی منحصر بفرد بشر است وبستری برای تصور و معنی تازه ای از جهان برای اوآفریده است و او را به ادراک ، معانی ارشمند ، مفاهیم زندگی ، عشق ، زیبایی ،آزادی و... نائل کرد وبه وسیله زبان توانست با نفوذ به اعماق وجود دیگران وپیوستن به آنها نخستین اجتماعات بشری را شکل دهد. می توان ادعا کرد زبان مهم ترین و بارزترین خصوصیت ذاتی انسان و وجه تمایز او با حیوانات است (که انسان را حیوان ناطق می گویند.).
زبان ، فقط ابزاری برای اندیشه نیست بلکه قالبی است که اندیشه درآن شکل می گیرد. پیاژه روانشناس معروف سویسی معتقد است که زبان مساعد کننده بسیار بزرگی برای رشد ذهنی کودک وارتباط تنگاتنگی با هم دارند که رشد تفکر یک کودک در رشد زبانی او بسیار مشهود است.
فرهنگ هرکشوری از کل فرهنگ سراسری آن کشور نشأت می گیرد ، زبانهای اقوام مختلف که همان زبان مادری هستند در این زمینه نقش برجسته ای را ایفا می کنند.
زبان مادری جزءلاینفک وجود آدمی است وبا سلوهای بنیادی وجود او گره خورده است.کسانی که غیراز زبان مادری تکلم میکنند وهر چقدر زبان جدید امکانات زیادی به اوداده باشد و باعث پیشرفت زیادی درزندگی او شده باشد ، بازخلاء ای بزرگ در زندگی خود احساس می کنند که هیچ چیز جز زبان مادری نمی تواند آنرا پر کند.
این مسائل آموزش زبان مادری را دو چندان می کند. آموزش زبانهای مادری از دیر باز یعنی قرنها پیش ،زمانی که انسان شروع به آموزش زبان بعنوان یک نیاز اجتماعی کرد می بایست انجام می گرفت. می دانید که چه زبانهای یزرگ و کوچک مادری که بعضی تمدنهای بسیار بزرگ و پیشرفته ای داشتند ، که با همان انسانهایی که به آن زبانها تکلم می کردند دفن شده اند وما را از دسترسی به میراث عظیم آنها محروم کرده اند.
اگر واژه ای در هر کدام از این زبانهای مادری بمیرند واز بین بروند،باید به سوگ نشست،چون با مردن هر کدام از این واژه ها بخشی از تاریخ وفرهنگ کشور ما خواهد مرد.
تعریف زبان مادری :
زبان مادری را نباید با زبان دوم که در بعضی از کشورهای مهاجر پذیر به کار می برند اشتباه گرفت.
زبان مادری زبانی است که قبل از بدنیا آمدن کودک در خانواده اش وجود داشته است.کودک همینکه
به دنیا می آید آواهای آن زبان را می شنود ، بعضی نیز اعتقاد دارند که کودک قبل از تولّد در زمان جنینی نیز آواهای این زبان را احساس کرده ، زمانی که مادر با احساس مادرانه ی خود با جنین حرف می زند و برای او از بدنیا آمدن و آینده او زمزمه می کند.!
زبان مادری به زبانی گفته می شود که شخص از زمان کودکی در خانه (معمولاً از وا لدینشان ) یاد می گیرند. زبان مادری به زبانی گفته می شود که فرد در آن بدنیا می آید و در آن سیر می کند و بر آمال وآلام خود معنا می بخشد.
زمینه تاریخی آموزش زبان مادری:
زمینه تاریخی زبان مادری برمی گردد به قبل ازسالهای 1952، که در آن سالها دولت وقت پاکستان زبان رسمی کشورش را زبان اردو انتخاب کرد و دستور اکید صادر شد که در سراسر کشور باید فقط این زبان آموزش داده شود.مردم ، کشور بنگلادش امروزی که در آن زمان جزء کشور پاکستان بود از دستور اجباری ناراضی بودند . چرا که زبان وفرهگنشان در این قانون به هیچ گونه دیده نشده بود. آنها از این دستور سرپیجی کردند ، سر به نافرمانی گذاشتند و دست به اعتراض خیابانی زدند. دولت پاکستان به جای اینکه به خواسته های آنها گوش و توجه کند دستور برخورد خشونت آمیز به آنها را صادر کرد ، که منجر به سرکوب خونین تظاهرات مردم بنگلادش در روز 21 فوریه 1952 شد.ولی بنگلادشی ها از پای ننشستند و بالاخره درسال 1971 نیز بنام کشور بنگلادش استقلال یافتند.این را باید گفت اگردولت پاکستان زبان مادری و فرهنگ انها را نیز درکنار زبان اردو درنظر می گرفت ، بلکه دولت پاکستان هرگز تجزیه و انشقاق نمی شد.
یونسکو سازمان فرهنگی سازمان ملل متحد در سال2000 همان روز21 فوریه را که تظاهرات مردم بنگلادش بخاطر زبان مادری ، توسط نیروهای پاکستان به خون کشیده شده بود بعنوان "روز جهانی زبان مادری " اعلام نمود و بیانه یی صادر کرد که دولتها موظف به حفظ زبان مادری بعنوان میراث فرهنگی تاکید کرده است .در ضمن آموزش زبان مادری در اسناد دیگر بین المللی مانند اعلامیه حقوق بشر ، منشور زبان مادری ، اعلامیه حقوق زبان مادری ، اعلامیه حقوق کودکان وغیره ... تاکید شده است.
درزمان مصدق نیزاین مسئله زبان مادری مطرح بود که به دلیل نفوذ استعمار غرب و شرق در ایران این کارعملی نشد ، که در پرونده محاکمه ایشان این مسائل و مسئله تمرکز گرایی یاعدم تمرکز گرایی مطرح بوده و یکی از مصادق جرایم ایشان آورده شده است.
در اصل 15 قانون اساسی جمهوری اسلامی آمده است: زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است.اسناد و مکاتبات ومتون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد ولی استفاده اززبانهای محلی و قومی درمطبوعات و رسانه های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است. در ضمن درقانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی کشور و همچنین در سند تحول بنیادی آموزش پرورش نیز ، آموزش زبان مادری در کنار زبان فارسی تأکید شده است.
دکتر روحانی رئیس جمهور کشورمان درنهم خرداد 92 با توجه به قوانین فوق در بند چهارم بیانیه حقوق ادیان واقوام ومذهب ، تدریس زبان مادری ایرانیان را آورده است و به عنوان یک وعده ی انتخاباتی خود معرفی کرد. اقای روحانی همچنین در پنجم آبان ماه در جلسه رای اعتماد مجلس به وزیر پیشنهادی آموزش و پرورش این وعده ی انتخاباتی را که جزء قانون اساسی وقوانین دیگر کشورمان بود ، تکرار کرد.
آموزش زبان مادری یا آموزش به زبان مادری
قبل از اینکه به این مسئله بپردازم باید هر دومقوله رابشکافیم وبه هردوی آنها شناخت پیدا کنیم ، چون بدون شناخت درهر دومقوله ، انتخاب یکی کاری درست نمی باشد . چون نمی دانیم چه می خواهیم وبه دنبال چه هستیم و در اجرای طرح نیز در وسط کار به چه کنم ، چه کنم گرفتار می شویم ، سر در گم و کلافه از برنامه و کارهای تکراری و بدون نتیجه مطلوب مانند طرحهای گذشته ی آموزش و پرورش رها کرده و دنبال طرح دیگر می افتیم و بدون اینکه کار مثمرثمری انجام داده باشیم به دور خود می چرخیم.
اموزش زبان مادری این است که در کنار زبان فارسی ، زبان مادری در مدرسه بعنوان یک ماده درسی تدریس شود و برایش اهدافی تعریف کنیم ، آن اهداف را دنبال کنیم تا آن اهداف به نتیجه برسد. چگونگی اجرا و در چه سالهایی برای چه اهدافی در بخشهای مربوطه توزیع داده میشود.
آموزش به زبان مادری یعنی اینکه مانند یک زبان رسمی از سیر تا پیاز در همه سالها در تمام مقاطع تحصیلی ، در تمام مواد و موضوعات درسی زبان مادری را در نظر بگیرم.یعنی همه مواد درسی که به زبان رسمی یعنی فارسی می باشد ، به زبان مادری هم باشد ،حتی در دانشگاه و درهمه رشته ها زبان مادری باشد یا دانشگاهای مستقل در مناطق محلی به همان زبان مادری تأسیس شود.
با توجه به شناخت دو مقوله ، نیاید بگوییم آموزش زبان مادری با آموزش به زبان مادری تفاوتی ندارد و فرق نمیکند.!! تفاوت و فرق این دو مقوله خیلی زیاد ، از زمین تا آسمان است اصلاً قابل قیاس با هم نیستد. هر کدام مقوله ای جدا از هم وهر کدام امکانات خودش را می طلبد.
اولاً درقانون اساسی و قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی کشور ، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ، اعلامیه حقوق بشر ، بیانه یونسکو ، بیانیه حقوق کودک ، بیانیه زبان مادری وغیره ، همه به حفظ زبان مادری و آموزش زبان مادری بعنوان میراث فرهنگی تأکیدمی کنند ، نه آموزش به زبان مادری.!!! ثانیاً با توجه به تنوع زبان و گویش های مختلف ، بیش از آنچه ما تصور می کنیم زیادتر می باشد. چون هیچ اطلاعات و آماری در زمینه تعداد زبانها و گویشهای مادری وجود ندارد یا اینکه ما از آن بی اطلاع هستیم . مثلاً در زبان کردی تا آنجا که من می دانم چهار گویش وجود دارد وبلکه گویش های دیگری هم وجود داشته باشد که از آن بی خبر باشم یا من که از شمال کشور و از استان گیلان هستم ، در این استان چندین زبان وجود دارد. مثلاً گیلکی درشهرها و روستاهای کناره ی دریای خزر ، گالشی در شهرها و روستاهای کوهپایه های شمالی رشته کوه البرز و تالشی در جنوب غربی دریای خرر و ترکی در آستارا و همچنین در دیلمان و رودبار و روستاهای این شهرها نیز چندین زبان وجود دارد. افرادی که به یک گویش از این زبانها تکلم می کنند نمی توانند به گویش دیگر صحبت کنند یا صحبتهای گویش دیگر را بفهمند. دراستانهای مازندران و گلستان در شمال کشورنیز این تنوع زبانی وگویش های محلی وجود دارد ، در استانهای دیگر کشور نیز وضع زبانهای مادری به همین منوال می باشد. با توجه به توضیحات فوق نه اینکه در ایران نمی شود آموزش به زبان مادری را اجرا کرد ، بلکه هیچ کشوری نمی تواند آن را اجرا کند . تاکنون نیز در هیچ کشوری اجرا نشده است. اگر هم بخواهیم یک گویش از هر زبان را نیز انتخاب و بقیه افراد گویش های دیگر را اجبار کنیم که به همین گویش انتخاب شده آموزش ببیند که اولاً "همان آش است همان کاسه" ثانیاً با توجه به تنوع زبانها قابل اجرا نیست .
اما آموزش زبان مادری با هر تعداد زبان با شناخت هر زبان و با برنامه مدوّن قابل اجرا می باشد ، باید آموزش داد . نباید از تعداد زبانها ترس وهراس به دل راه داد ، چون کودکان و خانواده هاشان به آن زبان صحبت می کنند و مکالمات همدیگر رامی فهمند . به نظرم ، آموزش زبان مادری به آسانی قابل اجرا است و با برنامه مدوّن باید شروع کرد.
