ناسازه‌های فرهنگی و آموزش‌های شهروندی

 

محمدرضا نیک‌نژادروزنامه آرمان،19 آذر 92

رئیس‌جمهور در روز نخست سال آموزشی: «باید زنگ انشا را احیا کنیم و بگذاریم دانش‌آموز در انشایش از معلم و کلاسش در مدرسه نقد کند و درباره بهتر شدن مدرسه‌اش نقد کند. باید اجازه داد دانش‌آموز در انشایش به رئیس‌جمهور انتقاد کند. فرهنگیان زنگ گفت‌وگو تشکیل دهند و اجازه دهند دانش‌آموزان با یکدیگر گفت‌وگو کنند. نقد کردن از دوران دانش‌آموزی باید آموزش داده شود. به وزارت آموزش و پرورش پیشنهاد می‌کنم که ساعت گفت‌وگو را در ساعتی از هفته یا ماه بگنجانند. ما باید بگذاریم دانش‌آموزان ما با بحث، گفت‌وگو و تضارب‌آرا آشنا باشند». دکتر روحانی در این سخنان از گفت‌وگو و نقد سخن می‌گوید و آموزش و پرورش را فراهم‌کننده زیست اجتماعی- سیاسی آینده شهروندان می‌داند و به برگزاری زنگ گفت‌وگو و کارا کردن زنگ انشا سفارش می‌کند. در جهان کنونی اندیشمندان یکی از کارکردهای نوین و ارزشمند آموزش و پرورش را آفرینش شهروند شایسته می‌دانند. شهروندی که افزون بر خواندن و نوشتن و حساب کردن، سنجشگرانه می‌اندیشد، پرسشگر است، دارای هوش فردی(IQ) و هوش اجتماعی(EQ) پرورش‌یافته است، صلح جو، قانونمدار و اخلاق‌گراست، نقدپذیر و دارای انگیزه‌های بالای همکاری و همیاری گروهی است، حقوق و وظایف خویش را می‌شناسد و به آنها عمل می‌کند و... اما نکته کلیدی در آموختن توانایی‌های بالا، آموزش‌های کاربردی و شرکت در گروه‌های همسن و سال است. افزایش هوش فردی را به گسترش تجربه‌های شخصی نوآموز و قرار دادن او در موقعیت‌های تازه وابسته می‌دانند. باروری هوش اجتماعی را نیز در شرکت و حضور کارا در میان گروه‌های همسن و سال، برهم کنش‌های عاطفی و اجتماعی میان آنها و همیاری برای رسیدن به هدف‌های مشترک می‌دانند. در این میان برگزاری کلاس‌های حلقه‌ای و طرح داستان یا برپایی نمایش وسپس قراردادن دانش‌آموزان در برابر پرسش‌هایی خطیر و اخلاقی و گفت‌وگو درباره آنها را بهترین ابزار برای پدیدآوری احساس راستگویی، همدردی، همیاری، پاسخگویی و احترام درنظر می‌گیرند. یکی از بهترین نمونه‌های این داستان‌ها یا نمایشنامه‌های برگرفته از آن، کتاب ارزشمند «لیزا» کودکی در مدرسه، نوشته متیو لیپمن است که دانش‌آموزان را با پرسش‌هایی فلسفی- اخلاقی به چالش می‌کشد و وادار به پاسخگویی و سپس گفت‌وگو می‌کند. اما پرسش اینجاست که سامانه آموزشی ما تا چه اندازه می‌تواند به دغدغه‌های رئیس‌جمهور و البته هدف‌های نوین آموزشی نزدیک شود؟ در دوره‌های گوناگون آموزشی، زنگ‌هایی وجود دارد که می‌توان درجهت کاربردی کردن دانسته‌های دانش‌آموزان و به‌ویژه بالا بردن هوش فردی و اجتماعی نوآموزان از آنها بهره گرفت. این زنگ‌ها تفکر و پژوهش، کار و فناوری، اجتماعی و انشا در دبستان و دوره نخست دبیرستان و انشا، پرورشی و کامپیوتر- در دوره دبیرستان هستند. اما سال‌هاست در فرهنگ آموزشی ما درس‌هایی مانند انشا، اجتماعی، تاریخ، جغرافی و... آن‌طور که انتظار می‌رود، به حساب نمی‌آید و خانواده‌ها، آموزگاران و فرادستان آموزشی درس‌های پایه مانند ریاضی و علوم را راهگشای آینده نوآموزان می‌دانند. تمرکز بیش از اندازه بر علوم پایه، دانش‌آموزان را بعضا از یادگیری و پیگیری درونمایه‌های دیگر درس‌ها، بازداشته و کم‌انگیزگی برای آموختن آنها به‌وجود آورده است. این درحالی است که درونمایه‌های درس‌های اجتماعی و تاریخ است که دانش‌آموزان را برای زندگی اجتماعی فردا آماده می‌کند. برای نمونه در دوره دبستان و با اجرای ساختار تازه 6-3-3 درس‌های تفکر و پژوهش و کار و فناوری به درسی‌های این دوره افزوده شدند. به گواه بسیاری از آموزگاران پایه ششم، با توجه به حجم بالا و ناآشنایی آموزگاران با درس ریاضی، زنگ‌های تفکر و پژوهش و کار و فناوری صرف آموزش ریاضی شد! نمونه دیگر را می‌توان در دبیرستان دید. عموما زنگ‌های پرورشی به درس فیزیک، زنگ کامپیوتر به حسابان و زنگ انشا برای پیشبرد درس‌های زبان فارسی و ادبیات به‌کار می‌رود. رویکرد حاکم بر فرهنگ آموزشی کشور، کامیابی دانش‌آموز را در نمره‌های بالا در درس‌هایی مانند ریاضی و فیزیک می‌داند و درس‌های دیگر را درس‌هایی بی‌فایده می‌داند و این برخلاف هدف‌های نوین آموزشی است که پرورش شهروند شایسته، اندیشمند و اخلاقی را وظیفه خویش ساخته هست. برای رفتن به سوی هدف‌های نوین آموزشی و برآوردن بخشی از آن، که دغدغه‌های رئیس‌جمهور هم هست، دگرگونی دیدگاه فرهنگی- آموزشی جامعه از نمره و مدرک‌گرایی به سوی آفرینش و پرورش شهروندان شایسته می‌باشد. ما باید بدانیم که جامعه پیش از داشتن مهندس و دکتر نیازمند شهروندان اندیشمند و اخلاق‌مدار است. تحصیلکردگانی که الفبای زندگی اجتماعی را نمی‌دانند، نمی‌توانند در رشته‌های تخصصی خود نیز کارآمد و سودمند باشند. گام بعدی زمینه‌سازی آموزش‌های شهروندی، با کاهش عنوان‌ها و درونمایه‌های آموزشی و ایجاد فضایی شاد و پرانگیزه برای یادگیری- یاددهی می‌باشد. امید است کاربدستان تازه آموزش و پرورش در این راه گام‌های کارایی برداشته و افزون بر برآوردن دغدغه‌های رئیس‌جمهور، آینده‌ای کامیاب برای جامعه و شهروندان آن فراهم نمایند.  

http://www.armandaily.ir/?NPN_Id=480&pageno=7